Het conflict in Syrië laat een haast oneindig scala van groepen, staten en belangen zien die zich in de strijd hebben gemengd. Er is weliswaar een ongemakkelijk soort anti-IS coalitie, maar de onderlinge belangen divergeren zodanig dat niemand weet wat het land te wachten staat als de Islamitische Staat zal zijn verslagen.
Toenemende spanningen anti-IS coalitie
Eén van de mogelijk nieuwe conflicten kwam half september al aan de oppervlakte bij de strijd rond het laatste machtsbolwerk van IS in Syrië, de olierijke regio rondom de stad Deir-ez-Zor. Het Syrische leger, onder bescherming van de Russen, naderde de stad vanuit het westen. Begin september openden de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDS), bestaande uit een coalitie van Syrische Koerden en Arabieren gesteund door de VS, “Operation Cizire Storm”. Deze operatie bevrijdt de omgeving van Deir-ez-Zor en de Eufraat vanuit het oosten.
Bij de bevrijding van Raqqa, de “hoofdstad” van IS, was nog sprake van coördinerend overleg tussen Koerdische strijders en het Russische leger. De Russen toonden zich ook voorstander van een plaats voor de Koerden aan de onderhandelingstafel tijdens vredesbesprekingen. Maar de verstandhouding wijzigde toen Russische gevechtsvliegtuigen vanaf 16 september posities van de SDS nabij Deir-ez-Zor bombardeerden, waarbij al een aantal gewonden viel.
Volgens het Russische Ministerie van Defensie zouden de SDS militanten “dezelfde doelen hebben als de IS terroristen”, want “Russische inlichtingen hadden geen bewijzen opgeleverd van onderlinge confrontaties”. De opmars van de SDS zou daarmee gefaciliteerd zijn door ISIS.
SDS aanwezigheid in Deir-ez-Zor zou een springplank voor de VS zijn in een race om controle over de olievelden rond deze stad. Aannemelijk is dat de Russen daarom bereid zijn de spanningen op te voeren als een uitdrukking van een groeiende wens Assad te ondersteunen bij het consolideren van belangrijke strategische posities. Inmiddels zijn de Russen zelf direct begonnen met het bouwen van een grote militaire basis nabij Deir-ez-Zor.
De SDS reageerde koel maar uitgesproken op de Russische escalatie. “Als de Russisch-Syrische aanvallen doorgaan, zullen wij ons legitieme recht op zelfverdediging gebruiken en in natura terugslaan”, aldus verschillende zegspersonen (en deze).
Coalitie met de VS
De laatste tijd zijn de Syrisch-Turkse relaties verbeterd, mede dankzij een bemiddelende rol van Moskou. Met het Kremlin gebonden aan Assad, Turkije en Iran, bestaat voor Rojava, zoals het autonome gebied wordt genoemd, eigenlijk geen beter alternatief voor de Amerikanen. Het is natuurlijk de vraag of de Koerden en bondgenoten zich werkelijk als een willoos verlengstuk van Amerikaanse belangen laten gebruiken.
Misschien is er ook iets te zeggen ter ondersteuning van de positie dat de Koerden voornamelijk reageren vanuit pragmatische motieven. De noodzaak van zelfbehoud maakt dat de Koerden niet al te kieskeurig kunnen zijn. Stalin ontving gedurende de Tweede Wereldoorlog wapens uit de VS (net als Groot Brittannië onder gunstige lend-lease contracten), maar niemand zou hem daarom tot een Amerikaanse trekpop verklaren.
Volgens het kantoor van Rojava voor de Benelux is “Amerikaanse interventie niet hetzelfde als het zelfbeschikkingsrecht van een volk”, dat zou de VS wel geleerd moeten hebben van hun falende beleid in Vietnam, Irak en Afghanistan. “Onze soevereiniteit is ons niet gegeven. We bouwen zelf ons eigen thuisland op volgens onze eigen leerstellingen (…) Partnerschap tussen de VS en Rojava reikt net zo ver als de grenzen van de bestaande overeenkomsten.”
In principe wordt het autonome gebied Rojava, dat bestaat uit 3 kantons, bestuurd op basis van een constitutie die democratisch federalisme tot peiler van de nieuwe samenleving maakt. Kernpunt is, naast een sterke nadruk op gelijkberechtiging van vrouwen en etnische groepen, de vorming van zelfbestuur door middel van directe democratie op decentraal niveau, met name in gemeenschappen, dorpen en steden. Het federatieve principe, geleend uit het anarchisme, komt tot uiting in samenwerking van onderop in federaties van dorpen en steden, respectievelijk in een federatie van kantons en op een niveau hoger ook als autonome regio binnen de soevereine Syrische staat.
Dergelijke projecten leveren op zichzelf een reden om te ondersteunen. Van belang voor het Syrische conflict is met name dat de constitutie van Rojava het regime van Assad niet uitsluit en ook geen eigen “staat” voorstelt, laat staan oproept tot “regime change”. Volgens het kantoor van Rojava in de Benelux zal “de creatie van een federatief en democratisch systeem plaatsvinden in een soeverein Syrië. Wij ondersteunen een opdeling van Syrië niet. Maar tegelijkertijd accepteren wij ook geen tendensen naar meer centralisatie.” Dat lijkt een beduidend vriendelijkere positie dan die van de Irakese Koerden, die momenteel een referendum over afsplitsing organiseren.
Het Koerdische streven zou volgens pro-Assad pro-Russische bronnen evenwel gemakkelijk inpasbaar zijn in de ¨Nieuwe Amerikaanse Orde¨, een plan voor de regio dat zou inzetten op de creatie van ¨nieuwe Israëls¨. Nu regime-change in Syrië door de Russische hulp aan Assad van tafel is, zou het voor de VS voldoende zijn illegaal een stuk Syrisch land in bezit te laten nemen door haar Koerdische satellieten, om daar zelf op verder te borduren.
Het is nogal vergezocht te denken dat de VS de Syrische Koerden en hun bondgenoten hebben gebrainwasht een project op te zetten, dat ook volgens de Washington Post “een ideologie onderschrijft die rechtstreeks conflicteert met het beleid van de Verenigde Staten”. Maar eenmaal gekozen voor een bondgenootschap met de VS wordt Rojava kennelijk gewantrouwd als een mogelijke basis voor Amerikaanse aanwezigheid in Syrië. Die aanwezigheid wordt uiteraard door partijen als Assad, Iran, Hezbollah en Rusland als uiterst onwenselijk beschouwd.
Turkse druk
In de Amerikaanse media ziet men steun aan de PYD (Syrisch Koerdische partij) liever afkalven, aangezien de hulp aan de Koerden gelijk zou staan aan risico voor de coalitie met Turkije vanwege de invloed die de PKK in Rojava zou uitoefenen. Bovendien wordt, net als in de pro-Assad media, met groot wantrouwen gekeken naar het experiment in Rojava, dat weinig meer zou zijn dan een doorsnee “communistische éénpartijstaat met autoritaire tendensen”.
De Turken, die het Koerdisch nationalisme als veel groter gevaar zien dan salafistische rebellen of IS, proberen op deze gedachtegang in te spelen. President Erdogan ging afgelopen mei in hoogst eigen persoon in Washington op bezoek om te pleiten voor inperking van het Koerdische gevaar (en liet zijn lijfwachten nog wat protestanten in elkaar slaan om zijn punt te verhelderen).
Amerikaanse officials bleken enigszins responsief. “We hebben de YPG (Koerdische deel van SDS) niets beloofd”, zei een senior official daags na het Turkse bezoek. “We steunen de YPG omdat zij de enige troepenmacht op de grond zijn die op korte termijn gereed zijn in actie te komen. Dat is waar het stopt.”
De speciale relatie tussen NAVO land Turkije en de VS zorgt ervoor dat de VS bij diepere contacten met Rojava zal bedingen dat de regio zich conformeert in het belang van beperking van Turkse vervolging. Hoewel het momenteel een groot voordeel is voor de troepen van de SDS dat gevaar voor aanvallen uit het noorden en westen tijdelijk is geweken, is het de vraag of men op lange termijn bereid zal zijn het sociale experiment te verwateren en steun aan de PKK op te zeggen om aan Amerikaanse (of Russische) eisen te voldoen. Een andere vraag is of zij die keuze überhaupt hebben.
Toekomst voor Rojava?
Terechte kritiek op de coalitie met de Amerikanen is dat de milities uit Rojava zich nu mogelijk onder Amerikaanse invloed op strijdtonelen begeven waar geen Koerden wonen en te verdedigen zijn, zoals Deir-ez-Zor. Mogelijk zetten de Koerden in op vergaren van zoveel mogelijk wisselgeld voor een sterke positie aan de onderhandelingstafel. Een andere mogelijkheid is dat hun risicovolle opmars een tegenprestatie voor Amerikaanse steun betekent. Voor de oorlog tegen IS is het uiteraard een goede zaak dat Raqqa wordt veroverd, maar verdere militaire bemoeienissen met niet-Koerdische gebieden leveren ook gevaren op, zoals de Russische escalatie aantoont.
Met de VS als weinig vertrouwenwekkende bondgenoot en de vele vijanden die het Koerdische democratische federalisme kent, ziet de positie van Rojava er niet rooskleurig uit. De Koerden zullen met Rusland in het reine moeten komen, al geeft dat het Kremlin de nodige uitdagingen. Assad heeft, door de nakende winst op IS, aan zelfvertrouwen gewonnen en heeft ook verplichtingen naar landen als Iran en Turkije, die Koerdisch streven naar autonomie en Amerikaanse aanwezigheid zoveel mogelijk wensen in te perken.
Om een groot conflict tussen Rusland en de VS te voorkomen, zullen de aspiraties van Rojava zonder meer op het hakblok van geopolitieke belangen worden geofferd. De verwachting is dat mogelijk een zekere autonomie kan worden gehandhaafd, maar dat de prijs uiteindelijk misschien wel te hoog blijkt te zijn om de ontluikende progressieve krachten van de sociale revolutie te beschermen.
Hector Reban
De speciale relatie tussen NAVO land Turkije en de VS zorgt ervoor dat de VS bij diepere contacten met Rojava zal bedingen dat de regio zich conformeert in het belang van beperking van Turkse vervolging. Hoewel het momenteel een groot voordeel is voor de troepen van de SDS dat gevaar voor aanvallen uit het noorden en westen tijdelijk is geweken, is het de vraag of men op lange termijn bereid zal zijn het sociale experiment te verwateren en steun aan de PKK op te zeggen om aan Amerikaanse (of Russische) eisen te voldoen. Een andere vraag is of zij die keuze überhaupt hebben.
Toekomst voor Rojava?
Terechte kritiek op de coalitie met de Amerikanen is dat de milities uit Rojava zich nu mogelijk onder Amerikaanse invloed op strijdtonelen begeven waar geen Koerden wonen en te verdedigen zijn, zoals Deir-ez-Zor. Mogelijk zetten de Koerden in op vergaren van zoveel mogelijk wisselgeld voor een sterke positie aan de onderhandelingstafel. Een andere mogelijkheid is dat hun risicovolle opmars een tegenprestatie voor Amerikaanse steun betekent. Voor de oorlog tegen IS is het uiteraard een goede zaak dat Raqqa wordt veroverd, maar verdere militaire bemoeienissen met niet-Koerdische gebieden leveren ook gevaren op, zoals de Russische escalatie aantoont.
Met de VS als weinig vertrouwenwekkende bondgenoot en de vele vijanden die het Koerdische democratische federalisme kent, ziet de positie van Rojava er niet rooskleurig uit. De Koerden zullen met Rusland in het reine moeten komen, al geeft dat het Kremlin de nodige uitdagingen. Assad heeft, door de nakende winst op IS, aan zelfvertrouwen gewonnen en heeft ook verplichtingen naar landen als Iran en Turkije, die Koerdisch streven naar autonomie en Amerikaanse aanwezigheid zoveel mogelijk wensen in te perken.
Om een groot conflict tussen Rusland en de VS te voorkomen, zullen de aspiraties van Rojava zonder meer op het hakblok van geopolitieke belangen worden geofferd. De verwachting is dat mogelijk een zekere autonomie kan worden gehandhaafd, maar dat de prijs uiteindelijk misschien wel te hoog blijkt te zijn om de ontluikende progressieve krachten van de sociale revolutie te beschermen.
Hector Reban
Geen opmerkingen:
Een reactie posten